Tarihsel Süreçte Pandemiler

Aralık 2019 tarihinden bu yana korona virüs hastalığı (COVID 19) ile mücadele edilmektedir. Hastalık, Çin’in Hubei bölgesinin başkenti Wuhan’da başlamış olup kısa sürede dünyanın pek çok bölgesine yayılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 11 Mart 2020 tarihinde COVID 19 salgınınıpandemi olarak ilan etmiştir. WHO’ya göre bir salgının pandemi olarak kabul edilebilmesi için, nüfusun daha önce maruz kalmadığı bir hastalığın ortaya çıkmış olması,hastalığa sebep olan etmenin insanlara bulaşması ve tehlikeli bir hastalığa yol açması, hastalık etmeninin insanlar arasında kolayca ve devamlı olarak yayılması koşulları bulunmaktadır. Bu bağlamda insanoğlunun korona virüsün bu tipiyle daha önce karşılaşmamış olduğu, hastalığa yol açan virüsün insanlar arasında kolayca bulaştığı ve yayıldığı, ölümcül sonuçlara yol açabilecek tehlikeli bir hastalığa yol açtığı söylenebilir. Virüsün yol açtığı hastalık toplumun büyük çoğunluğunda belirti vermeden ya da hafif soğuk algınlığı belirtileri ile geçirilmektedir.

COVID 19 pandemisi ile yenibir bulaşıcı hastalıkla karşılaşmış olsak ta insanlık tarihinde sonuçları itibariyle ağır sosyal ve toplumsal etkileri olan kara veba, kolera, grip (İspanyol, Hong Kong gribi, Domuz gribi) ve tifo gibi pandemiler yaşanmıştır. Kara veba (kara ölüm, büyük veba salgını) 1347-1351 yılları arasında Avrupa’da büyük yıkıma yol açmıştır. Çin ve Orta Asya’da başlayan veba Avrupa’ya taşınmış, sadece 14. yy.da milyonlarca insanın ölümüne yol açmıştır.Salgının yıkıcı sosyal sonuçları olmuş, azınlıklara kötü davranılmasına yol açmış ve günlük yaşamın belirsizliği gölgesindeyaşam tarzını etkilemiştir.Diğer bir salgın kolera hastalığından kaynaklanmıştır. Bağırsak enfeksiyonuna yol açarak akut ve şiddetli ishal ile seyreden kolera, 19.yy da dünyanın farklı bölgelerinde salgınlara ve birçok ölümlere yol açmıştır.Osmanlı İmparatorluğu’ndaki en büyük kolera salgını 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında yaşanmış, özellikle orduda ve göçmenler arasında büyük kayıplar verilmiştir. Bu salgın su kaynakları ve içme sularının temiz olması,düzgün bir kanalizasyon sistemi bulunmasıve çiğ gıdalardan uzak durulması (özellikle çiğ balık ve kabuklu deniz ürünlerinin tüketilmemesi) gibi konularda farkındalığı sağlamıştır.

Grip (influenza) dünya genelinde salgınlara ve pandemilere yol açan viral kaynaklı bir hastalıktır.  Bilinen ilk grip salgını Hipokrat tarafından (5.yy) Sicilya’da orduda grip salgını olduğubildirilerekkayıtlara geçirilmiştir.İlk grip pandemisiMalta’da 1510 yılında ortaya çıkmış ve tüm Avrupa’yı etkisi altına almıştır. Bu tarihten günümüze kadar grip hastalığı bazen bölgesel düzeyde salgınlara bazen pandemilere yol açmış ve birçok can kaybı yaşanmıştır. En şiddetli pandemiolarak kabul edilen1918-1919 İspanyol Grib’inde milyonlarca kişi hayatını kaybetmiştir. Grip zayıf, yaşlı ve çocuklardan çok sağlıklı erişkinleri etkilemiştir. İlk başlarda hayvanlardan insanlara geçtiği sanılan hastalığın daha sonraları hava yolu ile bulaştığı fark edilmiş ve korunmak için maske takmanın önemi anlaşılmıştır. 1930’lu yılların başından itibaren virüs izole edilebilmişve grip aşı çalışmaları başlamıştır. Ancak virüsün antijenik yapısını değiştirebilmesinden dolayı tam etkili aşı üretilememiştir. Yakın dönemde kuş gribi ve domuz gribi gibi salgınlarla birlikte grip virüslerine karşı aşı ve tedavi çalışmaları hız kazanmıştır.

Koronavirüs’lersoğuk algınlığından ağır solunum yolu yetmezliğine kadar geniş bir yelpazede hastalıklara yol açabilen büyük bir virüs ailesi olarak bilinmektedir (MERS-CoV, SARS gibi virüslerin dahil olduğu). Günümüze kadar çoğunlukla Koronavirüs’lerin pek çok alt tipi insanlarda soğuk algınlığına neden olmakta iken 31 Aralık 2019’da Çin’in Wuhan şehrinde yeni tip koronavirüsün insanlarda pnömoni (zatüree) yaptığı belirlenmiş ve hastalığın adı COVID-19 olarak kabul edilmiştir.Sağlıklı insanlarda belirti olmaksızın ya da hafif soğuk algınlığı belirtileriyle seyreden hastalık riskli kişilerde (yaşlı, hipertansiyon ve kalp hastalığı gibi kronik hastalıkları olan vebağışıklık sistemi güçsüz kişilerde) ağır solunum yetmezliğine ve ölüme yol açabilmektedir. Ancak henüz yol açtığı hastalığın fiziksel etkileri tam olarak bilinmemekte, aşısı ve etkene yönelik kesin tedavi edici bir ilacı bulunmamaktadır. Hastalık çok hızlı yayılmakta, damlacık yolu ile(hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi şeklinde)bulaşmaktadır.Hastalığı durdurmanın tek yolu hasta kişiyle temastan kaçınma (öpüşme, sarılma ve ortak eşya kullanımından kaçınma) gibi görünmektedir. Belirtisiz seyredebilmesinden dolayı kimlerin hastalığı taşıdığı bilinmediğinden hastalıktan korunmak için hayatın sanki herkes virüsü taşıyormuş gibi yaşanması önerilmektedir.

Yaşamakta olduğumuz COVID 19 pandemisinde bireysel ve toplumsal olarak küçük ya da büyük psikolojik ve sosyal değişimler meydana gelmesini beklemek yanlış olmayacaktır. Hayatın farklı alanlarında kayıplarla ve ölümle karşılaşmanınve sosyal hayattaki değişimlerinderin etkilerinin olması kaçınılmazdır.

Psikodrama ve sosyodramanın gücü olayların sadece bireysel olarak ele alınmasından öte kişilerarası ilişkiler ve toplulukların iyileştirilmesi bağlamında sosyometrik ve toplumsal olarak ele alan bir yaklaşımı benimsemesinden kaynaklanır. Sosyometri ve psikodramanın insanı iyileştirilmesinde kullanılmasının kökleri Moreno’nun1. Dünya savaşı sonrası mülteci kamplarında yaptığı gözlemlere dayanır. Bu gözlemler insan ilişkilerinin iyileştirici gücünün keşfedilmesini sağlamıştır. Moreno, en başından bu yana travmanıngeniş kitleler üzerindeki ve halka açık etkilerine/sonuçlarına odaklanmıştır. O günden bu yana sosyometri ve psikodramabirçok toplumsal travmanın(savaşlar, göçler, soy kırımlar gibi) iyileştirilmesinde önemli roller oynamıştır.COVID 19 pandemisinde hasta olmamak için sosyal ilişkilerin ve mesafelerin gözden geçirildiği bir süreç yaşanmaktadır. Psikodrama,bireysel ve toplumsal olarak yaşamakta olduğumuz bu zorlu ve travmatik deneyimden değişerek,güçlenerek ve iyileşerek çıkmamıza aracılık edecektir.